Dermed kan folk som gir materiale til forsking, få mengder av fråkopla utvekstar på ymse laboratorium. Spesielt dersom dei ein eller annan gong har sagt ja til at biologisk materiale kan bli delt med forskarar i helseindustrien.
Det overordna målet er ny medisinsk behandling. Spørsmålet er om forskingsetikken heng med i svingane.
Bruken aukar
Bruken av biologisk materiale frå forskingsdeltakarar har utvida seg i takt med stamcelleforskinga. Spesielt gjeld dette forsking som tek i bruk induserte pluripotente stamceller (iPS-celler). Dei kan bli til alle typar celler i kroppen.
Motsett kan ein også bruke alle slags celler for å lage iPS-celler. Forskarar treng difor ikkje meir enn ei hudcelle for å kunne dyrke fram alt frå hjerneceller til muskelceller.
iPS-celler er dessutan eit vanleg utgangspunkt for å dyrke organoid. Dette er små, tredimensjonale kulturar som er stimulerte til å utvikle seg likt organ. Vi kan tenke på dei som reproduksjonar av måten organa i kroppen utviklar seg og fungerer på.
- Veldig mange kronisk sjuke pasientar kan vi ikkje kurere i dag. Vi leitar etter nye metodar for folk som sårt treng behandling. Stamceller og organoid kan vere sentrale for å kome dit, seier professor Stefan Krauss, leiar for Senter for hybridteknologi ved Universitetet i Oslo (UiO).
Det store håpet er at stamceller og organoid kan bli viktige for testing av nye medisinar og behandlingar, og på lang sikt møte det skrikande behovet for celler, vev og organ til transplantasjon.
Kjøper celler
Hovudregelen er at deltakarar i forsking må gi nytt samtykke dersom biologisk materiale frå biobankar skal nyttast i nye typar prosjekt. Ein biobank er ei samling av biologisk materiale.
Verda over praktiserer forskarar no omfattande unntak frå denne hovudregelen. Folk som likevel skulle finne ut at deira biologiske materiale er på vandring, har ikkje rett til å stanse bruken.
Unntaka frå nytt samtykke og tilbaketrekking gjeld dersom det biologiske materialet er anonymisert, det vil seie utan opplysningar som kan identifisere opphavspersonen.
HeLa-celler
Cellelinja HeLa danna grunnlag for ei rekkje store medisinske gjennombrot, men har også etisk problematiske sider. Ein celleprøve frå Henrietta Lacks (HeLa) blei brukt i forsking utan samtykke i 1951, same året som ho døydde av kreft.
Fleire titals tonn med HeLa-celler har blitt dyrka fram sidan den gong, ifølgje boka «Henrietta Lacks' udødelige liv» frå 2010.
Unntaka gjeld også dersom materialet er tilverka og har blitt del av eit produkt. Typisk kan dette vere ei cellelinje - genetisk like celler som blir formerte på laboratoria og har uavgrensa evne til å dele seg. Slike har vorte utvikla og forska på sidan 1950-åra.
Magasinet Forskningsetikk er ikkje kjent med at cellelinjer frå opphavspersonar her i landet
