Men det kan verke som om noko er i emning. Aktørar som vektlegg økologi og dyrevelferd opplever auka interesse. Matvareleverandøren Kolonihagen selde til dømes 40 prosent meir i 2020 enn i 2019. I same periode vart talet på vegetarianarar og veganarar i Noreg dobla, frå fire til åtte prosent, ifølgje ei undersøking byrået Ipsos gjorde for Orkla.
På kort tid har det dessutan kome (minst) fire norske bøker om dyra våre og forholda dei lever under: Journalist Kristoffer Hatteland Endresen har skrive om grisen, journalistane Kjetil Østli og Simen Sætre om laksen. Jurist Ragnhild Sollund har skrive om ei mengde dyr, i fjøs, merdar, på sirkus, i heimane våre. Veterinær Eivind Liven har skrive om norsk dyrehelse over tid.
Kollisjon
Biologiprofessor Dag O. Hessen er snar med å bruke ordet «paradoksalt» om måten vi behandlar dyr på.
- Det har skjedd ei enorm bevisstgjering rundt dyr sine kjensleregister, og ei betring i dyr sine rettar. Men det kolliderer med det industrielle husdyrhaldet. Der legg vi til rette for at dyra ikkje skal lide fysisk, men på den mentale sida av dyrevelferda har lite skjedd.
Hessen meiner at vi lurer oss sjølve med omgrep som «frittgåande høns». Forskarar har dokumentert at tamme husdyr har mindre hjernevolum enn dei som lever fritt, fordi dei ikkje får utfalde seg.
- Den tida då vi såg på dyr som robotar, er forbi. Men folketalet i verda veks, det globale kjøtforbruket aukar og vi jaktar stadig på billegare mat. Det einaste svaret blir eit husdyrhald som vanskeleg kan sameinast med krav til dyrs opplevingar og livsverdi.
Sjellause dyr
Gjennom det meste av 1900-talet dominerte éi oppfatning i forskarkretsar: Dyr tenkjer ikkje, dei føler ikkje, dei handlar på instinkt, dei er som maskiner. Filosofen Descartes, som levde på 1600-tallet, meinte at mennesket har kjensler fordi det kan tenkje og fordi det har sjel. Dyr kan ikkje tenkje, dei har ikkje sjel, og dei har dermed ikkje kjensler, resonnerte han.
Gjennom hundreåra har mange vore usamde. Vitskapsmannen Charles Darwin meinte at menneske og dyr er i slekt, og at vi har ulike mentale evner berre i grad, ikkje i type. Dyr kan tenkje rasjonelt, dei kan hugse, dei kan kommunisere og dei har også estetisk sans, skreiv Darwin. Ideane hans skulle bli tekne vidare av andre.
Men behaviorismen, som kom til å dominere både human- og dyrepsykologi på mykje av 1900-talet, ville det annleis. Berre observerbar åtferd skulle studerast, ikkje uobserverbare indre prosessar. Fleire har meint at det ikkje var tilfeldig at bruken av dyreforsøk og -oppdrett vaks mykje i dei tiåra behaviorismen rådde.
Eit vegkryss
Først nokså seint på 1900-talet vart behaviorismen for alvor utfordra. Dyrefysiologen Donald Griffin starta i 1978 observasjonar av dyr sine evner til å samle mat og samhandle med omgivnadene og kvarandre. Han konkluderte med at dyr var medvitne, tenkande skapningar. Han tilrådde andre forskarar å bruke Darwin som mentalt rammeverk.
Ein annan viktig per
